Bu gönderi şu dilde de mevcuttur:
KUZU OLUMLERININ AZALTILMASI
Sorun
Gebeliğin tespitinden sütten kesime kadar ortalama kuzu ölüm oranı dünya genelince %15-25 arasında değişmekte ve finansal karlılık açısından etkisi önemlidir. Ancak sürüler arasında mortalite bakımından %3-50 oranında önemli varyasyon olduğu da bilinmektedir. Kuzu ölüm oranı doğumun olduğu gün en yüksek ve ölümlerin yarısı da doğumu takip eden ilk hafta içinde gerçekleşmektedir. Ancak yine de ölüm oranı riski erken gelişme dönemindeki kuzularda yetişkin koyunlara göre daha fazladır.
Güncel Bilgiler
Kuzu ölüm oranlarının sebepleri farklı ülkeler tarafından tanımlanmıştır. Kuzular 1) güç doğuma bağlı oksijen yetersizliği yüzünden zarar görerek, 2) doğum sonrası hayata uyum sağlayamaması, açlık çekmesi, anne bakımı eksikliği ve hipotermi, 3) enfeksiyöz hastalıklar, 4) genital organların gelişmemesi, 5) yaban hayvan saldırısı, 6) kazalar nedeniyle ölmektedirler. Bu faktörlerin göreceli önemi kuzunun yaşına bağlıdır: örneğin yeni doğan kuzular doğum güçlüğüne bağlı olarak ölüme daha yakındırlar (sakat doğum veya kuzunun zedelenmesine bağlı olarak başka nedenlerle ölmesi), aç kalması ve hipotermi, öte yandan ileri dönemdeki kuzular ise enfeksiyöz hastalıklardan dolayı ölmektedir. Üretim sistemi de farklı sebeplerin yaygın olmasında etkilidir. İçeride kuzulama sistemleri kuzuları hipotermi ve vahşi hayvan saldırısından korurken enfeksiyöz hastalıklar daha sık olarak görülmektedir. Dışarıda kuzulama sistemlerinde ise kuzular daha çok açlık, hipotermi ve vahşi hayvan saldırılarından ölürken enfeksiyon etmenlerine daha az maruz kalmaktadırlar.
Kuzu ölümlerinin artışında etkili olan diğer risk faktörleri de detaylı olarak çalışılmıştır. Bunlar;
Koyunun Beslenmesi: Gebelik boyunca yetersiz beslenen koyunlar daha iyi beslenen koyunlara göre daha düşük canlı ağırlığında kuzu doğurur, analık kabiliyeti daha zayıf (kuzuyu yaladığı ve kuruttuğu zaman daha kısadır) olur, daha az miktarda ağız sütü üretir ve daha düşük kalitede süt üretir. Doğumda zayıf olan kuzular ayağa kalkıp emmede daha yavaştır, yüzey alanı ağırlığa oranla daha yüksektir dolayısı ile ısı kaybı yüksek canlı ağırlığında doğan kuzulara oranla daha hızlı yaşanır ve vücut sıcaklığını korumak için daha az rezerve sahiptirler. Anaç davranışlarının ve süt üretiminin etkileri bu kuzuların daha yavaş büyümeleri ve enfeksiyöz hastalıklara daha kolay yakalanabileceği anlamını taşımaktadır. Annenin bazı iz elementler ve mikro besinler (kobalt, selenyum, iyot vb) bakımından yetersiz olması kuzunun yaşama gücünü azaltmaktadır, ancak anılan elementler bakımından annenin klinik bulguları yeterli ise ek olarak yapılacak vitamin ve mineral katkısının kuzunun yaşama gücünü iyileştirmez.
Döl verimi: Üçüz ve üstü doğumlarda kuzular tekiz veya ikiz doğumlara göre ölüme daha yatkındırlar. Çoğuz doğumlarda kuzular genellikle daha düşük ağırlıkta doğarlar, tıpkı yukarıda da bahsedildiği etkilere sebep olur fakat aynı zamanda daha az aktiftirler, vücut ısılarını korumakta daha zayıftırlar, annelerini tanımada ve öğrenmede aynı doğum ağırlığındaki ikiz ve tekiz akranlarına oranla daha yavaştırlar. Bu belirtiler çoğuz gebeliklerde plasentanın yeterli miktarda oksijen ve besin madde sağlayamaması ve koyunun gereken miktarda ağız sütü ve süt üretememesinden kaynaklanmaktadır.
Koyunun tecrübesi: İlkine doğum yapan koyunlar daha az etkindir, daha küçük kuzu doğururlar, daha yavaş doğururlar ve tecrübeli annelere oranla doğumdan itibaren kuzuya ilgi ve bakımları kuzulama sırasındaki yaşları kaç olursa olsun daha azdır.
Genetik: Kuzunun canlılığı (ayağa kalkma ve doğumdan sonra hızlı emme) ve kuzulama güçlüklerinde ırk ve baba hattının ırk içinde etkileri vardır. Bu özellikler kalıtsaldır, yani seleksiyon kolay doğumu ve kuzunun canlılığını iyileştirir. Analık kabiliyetindeki ırk ve hat farklılıkları ve süt ve kolostrum kompozisyonu değişikliği saptanmıştır.
Stres: Kuzulamanın bölünmesi veya stres doğum süresini uzatarak kuzunun doğumda zarar görerek gelmesi riskine ve annenin kuzuya daha az analık kabiliyeti göstermesine sebebiyet verir. Çok sıkışık barındırma kuzulamada dikkati dağıtabilir, analık kabiliyetinin azalmasına ve emme frekansının azalmasına sebep olur.
Kuzulama Yeri: Koyunlar doğum yapacağı en uygun yeri (içeride veya dışarıda) seçerler ve doğum yaptıkları yerde kalmaları ne kadar uzun sürerse kuzu ile oluşturduğu analık bağı da o kadar güçlenir. Eğer koyunlar gölgelik altını seçerlerse doğan kuzunun yağmur, rüzgar ve ya kar dan korunması da sağlanmış olur. Bu nedenle koyunların alışkın olduğu şekilde dışarda gölgelik olması kuzulara koruma sağlayacaktır. Doğumda kötü hijyen pasif immün sistemin gelişmemiş olan yeni doğan kuzuların henüz gelişmemiş olan sindirim sistemine patojenlerin girme şansını arttıracaktır.
Etkiler
Kuzu ölümlerinin sebeplerinin birçoğu tahmin edilebilmektedir. Temel amaç doğumdan hemen sonra kuzunun anasından yeteri kadar ağız sütü alabilmesini sağlamaktır. Bu koyun ile kuzu arasında iyi bir bağın kurulmasını sağlayacak, hipotermi ve açlığı önleyecek ve de sindirim sistemi gelişeceği hızlı için kuzuyu enfeksiyoz hastalıklardan koruyacaktır. Kuzularda yaşama gücünü iyileştirmek istenen üretim sistemi ve çevre koşullarına göre istenen özellikte hayvan seçmekten başlar. Annenin özellikle gebeliğin sonunda yeterli düzeyde beslenmesi, temiz bir çevre ve ortam sağlanması da önemlidir.
Gelecek Adımlar
Her çiftlik veya sürü farklı ölüm sebebi ve risk faktörlerine sahiptir. Kuzu ölümlerini en aza indirme stratejilerini geliştirmek için temel kuzu ölüm sebeplerini ve önemli risk faktörlerini tanımlamak gerekmektedir.
Eve Götürülecek Mesajlar
- Çiftliğinizde mevcut olan risk faktörleri ve temel nedenler ile mücadele ederek birçok kuzu ölümü önlenebilir
- Özellikle gebeliğin son döneminde koyunun iyi beslenmesi kuzu ölümlerini en aza indirmede çok önemli bir unsurdur.
- Kuzulamanın uygun çevre ve hijyen altında yapılması ve uygun genetik materyal kullanılması da kuzu ölümlerinin azaltılmasında anahtar unsurlardır.
İletişim: Bu kısa not Sheepnet projesi iş paketi 2 için SRUC’tan Cathy Dwyer tarafından hazırlanmıştır. Daha fazla bilgi için bilimsel ve teknoloji çalışma grubunun yerel koordinatörü ile görüşün.
Bu gönderi şu dilde de mevcuttur:
