Bu gönderi şu dilde de mevcuttur: İngilizce Fransızca İspanyolca İtalyanca

Sorun

           

Koyunlarda etkin gebelik; aşılan ve canlı kuzu doğurabilme özelliği olarak tanımlanır. Ortalama döllenme oranı %90-95 olsa bile bütün embriyoların ve fetüslerin doğuma kadar yaşamamaktadır. Gebeliğin erken safhalarındaki kayıplar erken (16 günlük yumurtanın döllenmesinden embriyo implantasyonuna kadar) ve geç (16. günden 30. güne, organ oluşumunun sonuna kadar) embriyonik ölümler olmaktadır. Yavru atma (organ oluşumundan sonra gebeliğin sonlanması) gebeliğin her döneminde olabilir ancak geç dönemlerdeki yavru atmalar daha kolay fark edilmektedir. Diğer taraftan çok yüksek protein içeriği

 

Güncel Bilgiler

 

Azalan embriyonik ve fetal yaşama gücü oranları besleme, enfeksiyon, mantar ve toksik unsurlar, anneye bağlı faktörler, çevresel ve genetik faktörlerden kaynaklanmaktadır.

 

Besleme faktörleri: Aşım ve tohumlama öncesi ve erken embriyonik evrede yetersiz besleme yumurta kalitesine zarar verebilmekte ve embriyo gelişimi için gerekli olan progesteron üretimini, interferon Tau ve diğer büyüme faktörlerinin azaltmaktadır. Diğer taraftan yüksek protein alımı dengeli olmayan enerji alımı, kanda nitrojen ve üre konsantrasyonunu arttırarak embriyoya olumsuz etki etmektedir. Benzer olarak yüksek düzeyde besleme progesteron seviyesini azaltarak embriyonun ölme riskini arttıracaktır. İz elementler ve vitamin eksikliği (selenyum, bakır, çinko, iyot, mangan, Vit A ve E, beta-karoten) erken gebelik evresinde aşırı selenyum yüklemesi düşük embriyo yaşama gücü ile bağlantılıdır. Mikotoksinler, özellikle Zearaleone, hayvanlarda östrojenik bir tepki üreterek fetüsün veya geç embriyo ölümüne sebep olmaktadır.

 

Enfeksiyon  ve mantar faktörler: Birçok bakteriyel, viral ve paraziter etmenler embriyonik ölüm ve yavru atmaya neden olmaktadır. En yaygın görülen etmenler Campylobacter jejuni and C. fetus fetus, Coxiella burnetti, Chlamydia abortus, Salmonella abortus ovis, S. arizonae ve Salmoneall spp., Listeria monocytogenes and L. ivanovii, Brucella melitensis, B. ovis, Yersinia pseudotberculosis, Mycoplasma ovis, Anaplasma phagocytohylum, Sınır hastalığı, Schmallemberg Virus, Bluetongue virus, Toxoplasma gondii’dir. Aspergillus fumigatus mantar ile ilgili dolayı yavru atma etmenidir. Birçok bakteriyel ve paraziter sebepli yavru atmalar gebeliğin sonunda meydana gelse de, birçok ajanlar (faktörler) embriyonik ve erken fetüas dönemine rastlayabilmektedir. Yavru atan koyunlara ve fetüslere müdahale edilirken bazı enfeksiyonel mikroorganzimaların insanlara bulaşmaması için önlem alınmalıdır.

 

Anneye bağlı faktörler: Embriyo yaşama gücü ovulasyon oranından etkilenir. Placental yetersizlik sebebiyle 1,2 ve 3 ovulasyon da olan koyunlarda embriyo/fetüs kaybı oranı sırası ile %12, %18 ve %26 olarak bulunmuştur. Hastalık, stress, (kötü idare, kırkım, yaban hayvan saldırısı) travma ve hipotermi koyunlarda gebeliğin herhangi bir aşamasında embriyonik veya fetüs ölümü ile sonuçlanmaktadır. Metrit (rahim iltahabı) koyunlarda aşım sırasında çok yaygın olmasa da buna dahildir. Embriyo yaşama gücü toklularda daha düşük embriyo kalitesi ve embriyonun rahime implantasyon yeteneğinin zayıflığı nedeniyle ergin koyunlara oranla daha düşüktür. Bu konu aşım zamanında eşeysel olgunluğa erişme ile de ilgilidir.

 

Çevresel faktörler: Sıcaklık stresi döllenmeden sonraki iki hafta boyunca embriyo gelişiminin gecikmesine ve rahimin embriyoyu tanımada eksikliğine sebep olmaktadır.

 

Genetik faktörler: Konseptüstaki  (gelişen implante olmuş embriyo) genetik bozukluklar (kromozom veya gen düzeyinde) erken veya geç embriyonik  veya fetal ölüme sebebiyet verir. Bu bozukluklar kalıtsal olabilir, döllenmeden sonraki ilk hücre bölünmesinde görülebilir, veya toksinler nedeni ile olabilir (bitki veya ilaç).

 

Etkiler

 

Koyunların %15-2.0’sinde herhangi bir yılda yavru atma oranı normaldir, ancak sürünün %5’in üzerinde görüldüğü zaman araştırılması gerekmektedir. Ancak erken embriyo ölümleri etiyolojisinde araştırılması biraz güç olabilir çünkü döllenme hatalarını ayırt edecek bir pratik bir yöntem yoktur. Aşımdan 18. Gün sonra        serum progesteron konsantrasyonundaki sabitlik gebe olmayan (döl tutmayan veya erken embriyonik kayıp) koyunların teşhisinde kullanılabilir. 25-30 günden sonraki gebeliklerde ve sonrasında gebelik teşhisi transabdominal ultrason (embriyo görseli) taraması ile saptanabilir. Sütte ve serumdaki PGA (gebelik glikoproteinleri) konsantrasyonu da erken gebelik (aşımdan sonraki 22-60 günler) teşhisi için kullanılabilir. Geç embriyo ölümleri, aşımdan sonra ki 18 günde (yüksek progesteron konsantrasyonu) gebe olması beklenen bir koyunun PGA konsantrasyonu veya trasnabdominal ultrason muayenesi ile gebe çıkmaması ile teşhis edilebilir.

 

Yukarıda sayılan isabet derecesi yüksek metotlar koyunların gebe olup olmadığını veya gebeliğin hangi aşamada olduğunun tespitinde önemlidir. Ultrason ile aynı zamanda fetüsün ölümlerini ve canlı yavru sayısını da saptayabiliriz. Yavru atmanın gerçek sebebinin  saptanması ancak klinik bulgular, sürünün geçmişi, bazı durumlarda laboratuvar teşhisi ile mümkündür. Ve çoğu zaman aşılama programları ve koruyucu tedavi ve kontroller fayda sağlamaktadır. En önemlisi yavru atmaya ve yayılmasına neden olana etmenler biyogüvenlik ve biyo kontaminasyon önlemleri ile elimine edilmektedir.

 

 

Gelecek Adımlar

 

Yavru atma ve gebeliğin farklı aşamalarında her sürünün ve çiftliğin farklı risk faktörleri vardır. Yavru atmadaki temel sebeplerin ve en önemli risk faktörlerinin tanımlanması mücadele stratejilerinin geliştirilmesindeki en önemli adımlardır. Aşım tarihlerinin, ultrason tarihlerinin, yavru atma verilerinin bireysel olarak kayıtlarının tutulması koyunun ne zaman veya neden kuzulamadığının saptanmasına yardımcı olarak gebelikte etkinliği arttırır.

 

Eve Götürülecek Mesajlar

 

  • Çiftlik düzeyinde risk faktörlerini ve temel sebeplerin üstesinden gelinerek yüksek yavru atma oranı önlenebilir
  • Erken ve geç embriyo yaşama gücünü optimize etmede aşımdan önceki  6-8 hafta ile aşımdan sonraki 15. haftaya kadar iyi besleme etkin bir yöntemdir.
  • Sürü sağlığının korunması gebelikte etkinliği arttırır.
  • Sürüdeki %5’in üzerindeki yavru atmalar araştırılmalıdır.
  •  Yeterli biyo güvenlik ve biyo kontaminasyon önlemleri ve özel aşılama programları enfeksiyonel yavru atmalarda anahtar kontrol uygulamalarıdır.

 

 

İletişim: Bu kısa not Sheepnet projesi 2. iş paketi kapsamında INRA & Toulouse Ulusal Veteriner Fakültesinden, Fabien Cobiere tarafından hazırlanmıştır. Daha fazla bilgi için bilimsel ve teknoloji çalışma grubunun yerel koordinatörü ile görüşün.

Bu gönderi şu dilde de mevcuttur: İngilizce Fransızca İspanyolca İtalyanca